Γράφει ο Πάνος Τρυφιάτης
Οι προβλέψεις των ειδικών προ ολίγον μηνών, για σταθεροποίηση των τιμών στο ενεργειακό χρηματιστήριο στην χρονική περίοδο που διανύουμε, δεν επαληθεύτηκαν και αυτό οφείλεται καθαρά στην πολεμική τραγωδία που εξελίσσεται στην καρδιά της Ευρώπης. Η θλιβερή αυτή κατάσταση οδήγησε σε αναταράξεις την παγκόσμια οικονομική ισορροπία και στην διάρρηξη γεωστρατηγικών σχέσεων και διεθνών συνεργασιών, με ανατροπές στο γεωπολιτικό περιβάλλον και με αρνητικές συνέπειες στον απρόσκοπτο εφοδιασμό ενεργειακών προϊόντων που επηρεάζουν την ενεργειακή επάρκεια και ασφάλεια των κρατών.
Οι οικονομικές επιπτώσεις της ενεργειακής κρίσης άφησαν το αποτύπωμα στην καθημερινότητα των συμπολιτών μας, δεδομένου ότι η αύξηση τιμής των ενεργειακών προϊόντων, όπως το πετρέλαιο, το φυσικό αέριο και η ηλεκτρική ενέργεια, συνέβαλαν στην άνοδο τιμών στα αγαθά πρώτης ανάγκης, πλήττοντας άμεσα την αγοραστική δύναμη και τις συνθήκες διαβίωσης των πολιτών και προκαλώντας πληθωριστικές πιέσεις στην οικονομία.
Με αφορμή τα γεγονότα, άνοιξε μια συζήτηση για την ενεργειακή ασφάλεια και τη θέση της στη διεθνή στρατηγική και πολιτική πραγματικότητα καθώς και για τις σημαντικές επιπτώσεις στη ζωή μας και στο γεωπολιτικό περιβάλλον. Αυτές οι επιπτώσεις μας οδηγούν στο να κατανοήσουμε την σημαντικότητα της ενεργειακής ασφάλειας και την ανάγκη να εκπονηθούν, από την Ευρώπη και την χώρα μας, βιώσιμες και μακροπρόθεσμες εθνικές, περιφερειακές και διακυβερνητικές πολιτικές για την διασφάλιση της.
Παράλληλα με την εξελισσόμενη πολεμική κρίση διεξάγεται και ο οικονομικός πόλεμος που προκαλείται από την διακοπή εμπορικών συμφωνιών για εφοδιασμό ενεργειακών προϊόντων, όπως το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο. Είναι ο πόλεμος των «ενεργειακών πόρων».
Η απόφαση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, την προηγούμενη εβδομάδα, να προχωρήσει στην σταδιακή απεξάρτηση από τις εισαγωγές φυσικού αερίου από την Ρωσία θα διασφαλίσει την ενεργειακή ασφάλεια της σε συντομότερο χρόνο, αν παράλληλα προχωρήσει σε γενναία χρηματοδότηση ανάπτυξης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, αυξάνοντας κατά πολύ το προγραμματισμένο ποσοστό συμμετοχής αυτών στο μερίδιο της καθαρής ενέργειας μέχρι το 2030, χωρίς να επηρεάσει τον στόχο της κλιματικής ουδετερότητας με χρονικό ορίζοντα το 2050.
Η ολιστική και αποτελεσματική παρέμβαση, με την χρηματοδότηση δημιουργίας σύγχρονων δομών των ενεργειακών συστημάτων-δικτύων, αποθηκευτικών κέντρων και με την αξιοποίηση εξελιγμένων τεχνολογιών, με εφαρμογές τεχνητής νοημοσύνης και σύγχρονων λογισμικών για την ορθολογική κατανομή και αδιάλειπτη ροή και δυναμικότητα στο δίκτυο της ηλεκτρικής ενέργειας, θα συμβάλει στην εξασφάλιση της ενεργειακής ασφαλείας και στην βελτιστοποίηση της ενεργειακής οικονομίας.
Η επίδραση της ενέργειας στην οικονομία πρέπει να εξετάζεται όχι μόνο από την άποψη της ενεργειακής δομής αλλά και από την άποψη της οικονομικής δομής, καθώς υπάρχει στενή σχέση μεταξύ της ενεργειακής δομής και της ενεργειακής οικονομίας. Για να αποφευχθούν οι αρνητικές επιπτώσεις της κατανάλωσης ενέργειας στην οικονομία, είναι απαραίτητο να εντοπιστούν τα προβλήματα που εμποδίζουν την ανάπτυξη της ενεργειακής οικονομίας, έτσι ώστε με τις ενδεικνυόμενες παρεμβάσεις να βελτιστοποιηθούν η ενεργειακή οικονομία και η ενεργειακή δομή για να διευκολυνθεί η προοπτική της οικονομικής ανάπτυξης.
Η Ευρώπη στην κατεύθυνση εξασφάλισης της ενεργειακής επάρκειας θα πρέπει να αναπτύξει διεθνείς συνεργασίες με φιλικά και αξιόπιστα παραγωγικά κράτη, που θα βασίζονται στον αμοιβαίο σεβασμό και σε αποδεκτούς κανόνες του υγιούς διεθνούς ανταγωνισμού.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση, μέσα από τον σχεδιασμό κοινής ευρωπαϊκής πολιτικής για την ενεργειακή ασφάλεια αλλά και δια του οργανισμού συνεργασίας των ρυθμιστικών αρχών ενέργειας θα πρέπει, με τεκμηριωμένες αποφάσεις και δημόσιες πολιτικές, να προχωρήσει στον σχεδιασμό και την υλοποίηση κοινού ευρωπαϊκού δικτύου ενέργειας.
Η χώρα μας για να είναι συντονισμένη με τις ευρωπαϊκές πρακτικές και λαμβάνοντας υπόψη τα κλιματικά χαρακτηριστικά, τα συγκριτικά πλεονεκτήματα από την γεωγραφική της θέση, τους φυσικούς της πόρους και το γεωπολιτικό περιβάλλον πρέπει να εκπονήσει τις δικές της δημόσιες πολιτικές για την ενεργειακή ασφάλεια και οικονομία καθώς και για την ενίσχυση των πυλώνων της ενεργειακής πολιτικής που είναι η οικονομική ανταγωνιστικότητα, η ασφάλεια εφοδιασμού και η προστασία του περιβάλλοντος.
Η χώρα μας καλύπτει τις ενεργειακές ανάγκες της με εισαγωγές σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο και παράγει ηλεκτρική ενέργεια από υδροηλεκτρικά εργοστάσια, φωτοβολταϊκά συστήματα και ανεμογεννήτριες. Σε ό,τι σχετίζεται με τα φωτοβολταϊκά και τις ανεμογεννήτριες, υλοποιώντας το ευρωπαϊκό πρόγραμμα για καθαρή ενέργεια, βρίσκεται σε αρχικό στάδιο. Για να καθιερωθούν η ηλιακή και η αιολική ενέργεια ως βασικοί πυλώνες του ενεργειακού μας συστήματος πρέπει να επιταχυνθούν και να αυξηθούν οι επενδύσεις σε αυτές τις μορφές ενέργειας, ώστε να αυξηθεί το μερίδιο τους στον κύκλο κάλυψης των ενεργειακών αναγκών μας.
Στην κάλυψη σημαντικού τμήματος των αναγκών σε ηλεκτρική ενέργεια συμμετείχαν και τα εργοστάσια παραγωγής με λιγνίτη. Εφαρμόζοντας το ευρωπαϊκό πρόγραμμα μετάβασης σε μορφές καθαρής ενέργειας, διακόπηκε η λειτουργία των εν λόγω εργοστασίων. Τα προβλήματα όμως, που δημιούργησε η ενεργειακή κρίση στην οικονομία μας και στο εισόδημα όλων μας, λόγω του πολέμου στην Ουκρανία ανάγκασαν τους κυβερνώντες να θέσουν σε λειτουργία τα λιγνιτικά εργοστάσια. Αυτό δείχνει με πόση προχειρότητα χειρίστηκαν οι ιθύνοντες το σημαντικό αυτό θέμα.
Εννοείται ότι η καθαρή ενέργεια είναι μονόδρομος. Όμως η μετάβαση μπορεί να γίνει με σχεδιασμό χωρίς κενά στην ενεργειακή επάρκεια, αρνητικές επιπτώσεις στην οικονομία και στέρηση της τοπικής κοινωνίας από αναπτυξιακές επενδύσεις. Μέχρι την δημιουργία των κατάλληλων προϋποθέσεων για επαρκή ενεργειακό εφοδιασμό πρέπει να συνεχιστεί η λειτουργία των λιγνιτικών εργοστασίων και στην οποιαδήποτε απόφαση για το μέλλον τους να υπολογιστούν όλοι οι παράγοντες που συμβάλλουν στην ενεργειακή ασφάλεια και ανάπτυξη. Η ολοκληρωμένη αξιοποίηση για μεγαλύτερα ενεργειακά οφέλη και αποφυγής αποτυχημένων επενδύσεων, απαιτεί μελέτες και έρευνες για την κλιματική καταγραφή των περιοχών που έχουν το πλεονέκτημα σε πόρους ηλιακής, αιολικής, θαλάσσιας ενέργειας και γεωθερμίας, ώστε να σχεδιαστεί η αρχιτεκτονική για περιβαλλοντικά βιώσιμες επενδύσεις στην καθαρή ενέργεια με την βέλτιστη ενεργειακή δυναμική απόδοση. Βέβαια κάθε επενδυτική δραστηριότητα για εγκατάσταση νέων μορφών ενέργειας θα πρέπει να γίνεται με σεβασμό στο περιβάλλον, χωρίς διατάραξη της ισορροπίας του με καταστροφή άλλων φυσικών πόρων και με σεβασμό στην πολιτιστική μας κληρονομιά. Χρήσιμα επιστημονικά συμπεράσματα θα συνεισφέρουν, οι έρευνες και οι μελέτες από την υλοποίηση των Ευρωπαϊκών προγραμμάτων για την ενέργεια, τις εξελιγμένες τεχνολογίες και εφαρμογές.
Είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι για να φτάσουμε στο προσδοκώμενο αποτέλεσμα για την ενεργειακή επάρκεια, την αποφυγή απωλειών και τον στοχευμένο αναπροσανατολισμό της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, για κάλυψη αναγκών αστικών ιστών και πόλεων, βιομηχανικών ζωνών, αγροδιατροφικών δραστηριοτήτων και ειδικών γεωγραφικών ενοτήτων όπως η νησιωτική χώρα, θα πρέπει να εφαρμοστούν αξιόπιστα μοντέλα επιχειρησιακής έρευνας. Ο συνδυασμός της παραγόμενης ενέργειας από τις ενεργειακές πηγές, τα αποθηκευτικά κέντρα, η δομή και η ασφαλής λειτουργία των δικτύων, η δυναμική απόδοση και ο αδιάλειπτος εφοδιασμός, με στόχο την επάρκεια για κάλυψη των αναγκών ενεργειακής ζήτησης και βελτίωση της ενεργειακής οικονομίας, θα πρέπει να υποστηριχθούν με σύγχρονες εφαρμογές λογισμικού, τεχνητής νοημοσύνης και αξιόπιστων προσαρμοστικών αλγορίθμων προγραμματισμού. Η βελτιστοποίηση της ενεργειακής δομής και της ενεργειακής οικονομίας συμβάλλουν στην μείωση της εθνικής κατανάλωσης ενέργειας, στην αύξηση των αποθεματικών της και στην σταθερότητα του ενεργειακού περιβάλλοντος. Για το κτίσιμο όλων αυτών των κρίσιμων υποδομών ενέργειας, για την ασφάλεια τους από εσωτερικούς κινδύνους αλλά και για την δυναμική απόδοση και την οικονομία, απαιτείται υλικοτεχνικός εξοπλισμός με σύγχρονες προδιαγραφές. Για την προστασία των υποδομών και δικτύων από εξωτερικούς κινδύνους και κυρίως κλιματικούς πρέπει να σχεδιαστούν ασφαλή, οικολογικά και μακράς διάρκειας συστήματα όπως η υπογειοποίηση των δικτύων.
Η ενεργειακή οικονομία ασχολείται με την τεχνοοικονομική και επιχειρησιακή άποψη του συστήματος παραγωγής μεταφοράς και διανομής της ηλεκτρικής ενέργειας μέχρι του σημείου ενημέρωσης του καταναλωτή για το κόστος. Η αναγκαιότητα της προκύπτει από το γεγονός ότι η ηλεκτρική ενέργεια πρέπει να εξυπηρετηθεί με τρόπο ώστε να είναι συμφέρουσα για την εθνική οικονομία, τόσο οικονομικά όσο και από άποψη καλής διαχείρισης. Οι εξελίξεις στην χρονική στιγμή που διανύουμε, τα νέα ενεργειακά οικονομικά δεδομένα και οι πιθανές ανακατατάξεις σε γεωστρατηγικές συμμαχίες επιτάσσουν μια νέα ελληνική πρωτοβουλία για να επανέλθει στο τραπέζι των συζητήσεων με την Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες, η κατασκευή του ενεργειακού αγωγού EAST MED. Οι επιφυλάξεις που υπήρχαν μέχρι τώρα για την εμπορική βιωσιμότητα της επένδυσης έχουν αλλάξει. Η συνεργασία Ευρώπης και Ηνωμένων Πολιτειών μπορεί να αποτρέψει τα εμπόδια που δημιουργεί η γειτονική μας χώρα, για την κατασκευή και ασφάλεια του εν λόγω αγωγού και συνάμα να δημιουργηθούν ελκυστικές συνθήκες για επενδύσεις από μεγάλες εταιρείες εξόρυξης κοιτασμάτων. Επιπλέον δε το γεωστρατηγικό περιβάλλον που διαμορφώνεται δημιουργεί νέες γεωπολιτικές προκλήσεις και εκτιμούμε ότι ο αγωγός αυτός θα συμβάλει σε σημαντικό βαθμό στην βελτίωση των ενεργειακών συνθηκών της χώρας μας και της Ευρώπης, στην πορεία της ενεργειακής ανεξαρτησίας και ασφάλειας.
Οι δημόσιες πολιτικές για την εκμετάλλευση όλων των δυνατοτήτων της χώρας μας, για ενεργειακή επάρκεια από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, είναι στρατηγικής σημασίας για την ισχυροποίηση και ανάπτυξη της νησιωτικής χώρας, κυρίως στον τομέα των μεταφορών και του ηλεκτρισμού. Δεν μπορεί να γίνει αποδεκτό να υπάρχουν σήμερα νησιά των οποίων η ηλεκτρική ενέργεια παράγεται από μεταφερόμενο και αποθηκευμένο πετρέλαιο. Η εγκατάσταση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας θα διευκολύνει και την λειτουργία των απαραίτητων υποδομών για συγκοινωνιακούς και μεταφορικούς κόμβους των υδατοδρομίων για διασύνδεση των νησιών με υδροπλάνα. Θα είναι μεγάλη η συμβολή στην οικονομική και τουριστική ανάπτυξη της νησιωτικής χώρας.
Το άμεσο ζήτημα είναι η ενεργειακή επάρκεια και ο απρόσκοπτος εφοδιασμός για την ισορροπία μεταξύ προσφοράς και ζήτησης στην ενέργεια. Η ενεργειακή επάρκεια δεν σημαίνει πάντα και μείωση των τιμών στην αγορά. Όμως συμβάλλει στην λειτουργική κανονικότητα όλων των δραστηριοτήτων, την βελτίωση της καθημερινότητας και του βιοτικού επιπέδου των πολιτών και στην σταθερότητα του οικονομικού και αναπτυξιακού περιβάλλοντος.
Ειδικά σήμερα, η ενεργειακή ασφάλεια είναι ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα των συζητήσεων τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο.
Η ευρύτερη διεθνής συνεργασία στον τομέα της ενέργειας, μπορεί να οικοδομήσει περισσότερη εμπιστοσύνη και να μειώσει τις εντάσεις μεταξύ των μεγάλων παραγόντων της αγοράς, οικοδομώντας έτσι ένα ειρηνικό και σταθερό περιβάλλον για την μελλοντική ασφάλεια του εφοδιασμού σε πετρέλαιο και φυσικό αέριο για όλους, μέχρι να ολοκληρωθεί ο σχεδιασμός για την μετάβαση στον χρονικό ορίζοντα της κλιματικής καθαρότητας. Η διεθνής συνεργασία δεν είναι ασυμβίβαστη με τον παγκόσμιο υγιή ανταγωνισμό. Με ειλικρινές ενδιαφέρον για τις ανθρώπινες αξίες, την πρόοδο και την ειρήνη, θα μπορούσαν να συνυπάρχουν και να συμβάλουν στην παγκόσμια σταθερότητα, την ανάπτυξη και την Δημοκρατία.
Οι αυξανόμενες περιβαλλοντικές ανησυχίες, σε συνδυασμό με τους αυξημένους κινδύνους διακοπής τώρα και στο μέλλον προμηθειών πετρελαίου και φυσικού αερίου, μας προειδοποιούν για δυναμική στροφή στην ανάπτυξη των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Η πρόοδος και σε αυτούς τους τομείς θα εξαρτηθεί όχι μόνο από τις εθνικές ενεργειακές πολιτικές αλλά και από τη διεθνή συνεργασία, ιδίως στον τομέα της ανταλλαγής τεχνογνωσίας στις νέες εφαρμογές και στην τεχνολογία.
Καθοριστικό ρόλο στις δημόσιες πολιτικές και αποφάσεις της χώρας μας, στο δρόμο της καθαρής ενέργειας με στόχο την κλιματική ουδετερότητα, καλούνται να διαδραματίσουν η τοπική αυτοδιοίκηση, τα κινήματα της κοινωνίας πολιτών που σχετίζονται με την οικολογική δημοκρατία και οι φορείς της κυκλικής οικονομίας.
*Ο Πάνος Τρυφιάτης είναι Οικονομολόγος – ΔΜΣ Πολιτικών Επιστημών
Ήταν Αξιωματικός του Πολεμικού Ναυτικού και έχει διατελέσει Διευθύνων Σύμβουλος στα Ελληνικά Αμυντικά Συστήματα και Διευθυντής στο Κέντρο Μελετών Ασφαλείας
Tags:
Αρθογραφία